Τουριστικός Οδηγός Λήμνου

Αστικές κατοικίες

Ο 19^ος αιώνας είναι μία περίοδος οικονομικής ακμής για την κοινωνία της Λήμνου. Η ανάπτυξη του εμπορίου και κυρίως τα κεφάλαια που εισρέουν στο νησί από εύπορους Λημνιούς μετανάστες, δημιουργούν καινούρια οικονομικά δεδομένα, τα οποία απεικονίζονται στην αρχιτεκτονική φυσιογνωμία ολόκληρου του νησιού.  

Οι Λημνιοί που έχουν μεταναστεύσει κυρίως στην Αίγυπτο, αλλά και στην Αυστραλία και τη Βόρεια Αμερική, θέλοντας να διατηρήσουν στενούς δεσμούς με το νησί τους, οικοδομούν πολυτελείς κατοικίες και χρηματοδοτούν την ανέγερση σχολείων και εκκλησιών στην ιδιαίτερη πατρίδα τους.

Περιδιαβαίνοντας σήμερα το νησί, πλήθος από αστικές κατοικίες, ψιθυρίζουν ιστορίες οικονομικής ευμάρειας, τόλμης και δημιουργικότητας και σκιαγραφούν μία ολόκληρη εποχή. Μία μεγάλη κατηγορία κατοικιών, που προπορεύτηκε χρονικά (μεταξύ των αρχών του 19^ου αιώνα και της τρίτης δεκαετίας του 20^ου αιώνα), είναι του λεγόμενου «μακεδονικού τύπου», όπου ο δεύτερος όροφος δημιουργεί μία προεξοχή, στηριγμένη σε ξύλινα δοκάρια, το λεγόμενο σαχνισί. Αυτού του τύπου τα σπίτια κυριαρχούν στον βαλκανικό χώρο και στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου. Στη Λήμνο, τα ομορφότερα δείγματα θα τα δείτε περπατώντας στα στενά σοκάκια της Μύρινας

Λίγα χρόνια αργότερα, οι Λημνιοί ιδιοκτήτες και τεχνίτες, τολμούν και υιοθετούν τον νεοκλασικό ρυθμό στις κατοικίες που χτίζουν. Η κοσμοπολίτικη ζωή των Λημνιών μεταναστών και το πλήθος των ερεθισμάτων με τα οποία έρχονται σε επαφή, στις τέσσερις γωνιές του κόσμου, του κάνει να προχωρήσουν ένα βήμα παραπέρα και να εκφραστούν μέσα από το ριζοσπαστικότερο ρεύμα του «νεοκλασικού εκλεκτικισμού». Ενός ρυθμού που αν και βασίζεται στην «ευγενική απλότητα και το ήρεμο μεγαλείο» των έργων της κλασικής αρχαιότητας, ενσωματώνει επιτυχώς πλήθος ακόμη αρχιτεκτονικών στοιχείων. Τα πανέμορφα νεοκλασικά σπίτια της Μύρινας, ιδίως αυτά που οικοδομήθηκαν κατά μήκος του Ρωμαίικου γιαλού, αλλά και πολυάριθμα σπίτια στα χωριά που γνώρισαν κάποια ακμή το 19ο αιώνα, όπως ο Κοντιάς, ο Κορνός, ο Κάσπακας, ο Μούδρος, το Βάρος, το Κοντοπούλι κ.ά., αποτελούν εξαιρετικές εκφράσεις αυτού του ρυθμού. Πολλά διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση και ζουν μία δεύτερη περίοδο ακμής, στεγάζοντας εκτός από ιδιωτικές κατοικίες, Μουσεία, δημόσιες και κοινωνικές υπηρεσίες.

Ο νεοκλασικός ρυθμός κυριαρχεί και στα σχολικά κτήρια του οικοδομήθηκαν εκείνη την περίοδο στο νησί και φτάνουν τα 23.

Ναοί

Η έντονη πίστη και η νοσταλγία των ξενιτεμένων κατοίκων της Λήμνου, γίνονται η αιτία, να χτίζονται ή να ανακαινίζονται με δωρεές τους, μεγαλοπρεπείς ενοριακοί ναοί, σχεδόν σε κάθε χωριό του νησιού.

Έτσι από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, έχουμε μία σειρά εκκλησιών η οποίες, ακολουθούν το ρυθμό της τρίκλιτης βασιλικής χωρίς τρούλο. Εντυπωσιακά οικοδομήματα κυριαρχούν και χαρακτηρίζουν την όψη και τη ζωή πολλών χωριών ακόμη και σήμερα. Μην παραλείψετε μία επίσκεψη στο εσωτερικό τους για να απολαύσετε τα εξαιρετικά ξυλόγλυπτα ή λιθόκτιστα τέμπλα και την πλούσια αγιογράφηση τους. Εντυπωσιακά καμπαναριά στις αυλές τους, συμπληρώνουν την εικόνα.

Επισκεφθείτε οπωσδήποτε το Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Κορνό, το ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου στο Πορτιανού, τη Γέννηση του Χριστού στο Ρωμανού και την Ευαγγελίστρια στο Μούδρο.

Παραδοσιακές κατοικίες

Αν τα νεοκλασικά αρχοντικά και οι εντυπωσιακές εκκλησίες κλέβουν την παράσταση με τα περίτεχνα χαρακτηριστικά τους, οι παραδοσιακές κατοικίες του νησιού γοητεύουν με την απλότητά τους. Τα λημνιακά αγροτόσπιτα που κυριαρχούν στους αγροτικούς οικισμούς, είναι συνήθως μονόχωρα με έναν ή δύο ορόφους, με χαμηλή κεραμοσκεπή δίριχτη ή τετράριχτη. Όταν το κτήριο είναι υπερυψωμένο ή διώροφο, η πρόσβαση γίνεται με εξωτερική σκάλα που τοποθετείται παράλληλα με την πρόσοψη και καταλήγει στην αξάτα, στο χτιστό εξώστη, δηλαδή, μπροστά στην είσοδο του σπιτιού. Σήμερα, ειδικά στους πιο απομονωμένους οικισμούς του νησιού, όπως στις Σαρδές, στη Φισίνη ή την Αγία Σοφία, σώζονται αρκετές παραδοσιακές κατοικίες, αρμονικά δεμένες με το σκηνικό της απλότητας που χαρακτηρίζει το νησί.

Μάντρες

Θα τις συναντήσετε σε ολόκληρο το νησί, να στέκουν μέσα στην ερημιά και να «μιλούν» για την κτηνοτροφία, τα γεννήματα της εύφορης γης, την οικονομική αυτάρκεια του νησιού για αιώνες. Οι μάντρες, κυρίαρχο αρχιτεκτονικό στοιχείο στο τοπίο της Λήμνου, είναι μονόχωρα κτίσματα, κατασκευασμένα με πέτρα, ξύλο και καλάμια, χωρίς συνδετικό υλικό ή επίχρισμα. Αν και προορίζονταν για το σταυλισμό των ζώων, συχνά στη Λήμνο εξελίσσονταν σε μικρά αγροκτηνοτροφικά συγκροτήματα με την προσθήκη χώρων κατοικίας, αχυρώνα, κτιστού φούρνου και αλωνιού. Θα τις συναντήσετε σε ολόκληρη την ενδοχώρα του νησιού, ξεχωρίζουν όμως αυτές στη χερσόνησο του Φακού. Στην προφορική παράδοση της Λήμνου, στις διηγήσεις και τα λαϊκά τραγούδια του νησιού, η μάντρα αντιπροσωπεύει το «βασίλειο» του κεχαγιά. Οι κεχαγιάδες, αρχικά, ήταν οι διαχειριστές της περιουσίας αγιορείτικων μονών ή πλούσιων γαιοκτημόνων. Στη συνέχεια απέκτησαν δική τους περιουσία και ο όρος δήλωνε πλέον τον κτηνοτρόφο, κάτοχο σημαντικού αριθμού αιγοπροβάτων που ταυτόχρονα καλλιεργεί και τη γη. Μη χάσετε την ευκαιρία να πάρετε μία γεύση από τον πολιτισμό των κεχαγιάδων, ζωντανό ακόμη και σήμερα στο νησί, με τα κεχαγιάδικα τραγούδια και τους χορούς, να αποτελούν βασικό συστατικό στοιχείο στα πανηγύρια και τις γιορτές της Λήμνου.

Εξωκλήσια

Διάσπαρτα σε όλο το νησί, περίπου 350 ξωκλήσια, καθορίζουν το τοπίο της αγροτικής Λήμνου.

Καταφύγια ομορφιά και γαλήνης βρίσκονται σε κάθε γωνιά του νησιού.

Το πιο «εξωτικό», αυτό της Αγίας Ευθυμίας, κρύβεται στην ερημιά του Φακού. Σκαρφαλωμένο στην κορυφή του ομώνυμου λόφου, στέκει ο Προφήτης Ηλίας, έξω από τον Κορνό. Ο Άγιος Φανούριος, κοντά στο Ρεπανίδι, περιμένει τις φανουρόπιτες για να φανερώσει «παν κεκρυμμένον αγαθόν» και το εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα έξω από το Μούδρο, περηφανεύεται για τους τρεις σταυρούς στη σκεπή του και τις τεράστιες βελανιδιές στην πόρτα του. Στη Φυσίνη, στο νοτιοανατολικό άκρο του νησιού, το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, εντυπωσιάζει με τις μαρμάρινες κολώνες αντί για μανουάλια στο εσωτερικό του.

Τα ξωκλήσια στο νησί είναι κατά κύριο λόγο μικρών διαστάσεων, μονόχωρα, μακρόστενα, με δίρριχτη στέγη και αετωματική όψη. Συνήθως έχουν πεζούλια, δεξιά και αριστερά από την είσοδο τους, για να ξαποσταίνουν οι επισκέπτες και μία μικρή αυλή. Πολλές φορές δίπλα στα ξωκλήσια υπάρχουν φυτεμένα δέντρα, ώστε να σηματοδοτείτε το σημείο και να το εντοπίζουν εύκολα οι άνθρωποι. Στο παρελθόν τα ξωκλήσια, εκτός από χώροι λατρείας και συνάντησης των ανθρώπων, είχαν και ρόλο καταφυγίου, κυρίως σε περίπτωση έντονων καιρικών φαινομένων.

Ανεμόμυλοι

Κυλινδρικά, διώροφα, πετρόκτιστα κτίσματα, κατασκευασμένα από την τοπική πέτρα, με κωνική σκεπή και κατακόρυφη ξύλινη φτερωτή με τριγωνικά πανιά, οι ανεμόμυλοι της Λήμνου, σηματοδοτούν το τοπίο και μαρτυρούν τη γεωργική και οικονομική ιστορία του νησιού.

Η χρήση των ανεμόμυλων υπήρξε στη Λήμνο αρκετά εκτεταμένη, λόγω των ισχυρών ανέμων που φυσούν στο νησί. Για οκτώ περίπου αιώνες οι ανεμόμυλοι άλεθαν τα άφθονα σιτηρά και το σουσάμι που καλλιεργούνταν στο νησί.

Οι ανεμόμυλοι συναντώνται κυρίως στο ανατολικό τμήμα της Λήμνου, λόγω των ευνοϊκών ανέμων που φυσούν στην περιοχή.

Mεμονωμένοι ή σε ομάδες, αναπαλαιωμένοι ή εγκαταλελειμμένοι στη φθορά του χρόνου, πάνω σε λοφίσκους, στην είσοδο συνήθως των οικισμών, είναι από τα ομορφότερα κτίσματα που συναντάει το μάτι του επισκέπτη.

Από τους ομορφότερους, οι μύλοι στην είσοδο του Κοντιά, αυτοί στους λόφους του Βάρους, του Ρωμανού, στο δρόμο για το Σκανδάλι και στα Λύχνα του Μούδρου.

Αρκετοί από τους ανεμόμυλους του νησιού, σήμερα έχουν αναπαλαιωθεί και λειτουργούν ως τουριστικά καταλύματα.

 Λιθόγλυπτα

Η γκριζωπή και η κοκκινωπή πέτρα του νησιού, ως ηφαιστειoγενή και εύκολα στη λάξευσή τους πετρώματα, αποτέλεσαν εξαιρετική πρώτη ύλη για τη λιθοτεχνία στη Λήμνο.

Τα έργα της λημνιακής λιθογλυπτικής είναι συνήθως διακοσμητικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως παραστάδες, φουρούσια, κιονόκρανα και επίκρανα. Πολλά από αυτά είναι διακοσμημένα με ανθρώπινες μορφές, φυτικά θέματα ή θέματα από το βασίλειο των ζώων.

Σήμερα, δείγματα της λιθογλυπτικής των Λημνιών, μπορεί κανείς να δει στα πολυάριθμα πέτρινα σπίτια της Μύρινας και των χωριών, στις εκκλησίες, αρκετές από τις οποίες διαθέτουν λιθόγλυπτα τέμπλα, στις ελάχιστες κρήνες που έχουν διασωθεί, αλλά και στα νεκροταφεία του νησιού.

Οθωμανική Λήμνος

Ελάχιστα αρχιτεκτονικά δείγματα έχουν διασωθεί από τους τέσσερις και πλέον αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας στο νησί. Οι κρήνες, αλλοτινά κέντρα της κοινωνικής ζωής κάθε οικισμού, περίτεχνα διακοσμημένες με αετώματα, αψίδες και ανάγλυφες παραστάσεις, αποτελούν, μεταξύ άλλων, μια ελάχιστη ανάμνηση της οθωμανικής Λήμνου.

Το συγκρότημα των λουτρών στα Θέρμα, αν και ανακατασκευασμένο, διατηρεί οθωμανικά στοιχεία με κυρίαρχο τον τρούλο του τούρκικου χαμάμ.

Στην πόλη της Μύρινας, στο λιμάνι της Μύρινας σώζεται οίκημα με ένθετη επιγραφή, η οποία αναφέρεται στον μεγάλο Τούρκο ποιητή του 17^ου αιώνα Niyazi Misri. Ο Misri, ποιητής της αγάπης και σφοδρός επαναστάτης, εξορίστηκε και πέθανε στη Λήμνο. Μετά το θάνατό του οι μουσουλμάνοι του νησιού έχτισαν προς τιμή του, κοντά στο τζαμί της Μύρινας, ένα οθωμανικό ταφικό μνημείο. Με την πάροδο του χρόνου, γύρω από αυτό οικοδομήθηκε η μουσουλμανική συνοικία του νησιού. Στο δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα, τα κτίσματα σταδιακά γκρεμίστηκαν και σήμερα, εκτός του οικήματος με την ένθετη επιγραφή, σώζεται μία κρήνη του 1771, που οικοδομήθηκε προς τιμή του Kapikiran Mehmed Pascha.

Τέλος, μέσα στο κάστρο της πόλης σώζονται δύο ερειπωμένα κτίσματα, το ένα ήταν το τζαμί του κάστρου και το δεύτερο, ένα στενόμακρο κτίσμα μεγάλων διαστάσεων με μεγάλα τοξοειδή παράθυρα, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα ήταν ο ξενώνας της τουρκικής φρουράς.